Ma - Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Ma là một khái niệm trừu tượng, một phần phi vật chất của một người đã chết (hay hiếm hơn là một động vật đã chết).
Theo quan niệm của một số tôn giáo và nền văn hóa, con người gồm thể xác (mang tính chất vật chất) và linh hồn (mang tính chất phi vật chất). Khi thể xác chết, linh hồn xuất khỏi thể xác. Nếu linh hồn đó không có cơ hội đầu thai hoặc nơi trú ngụ chung với các linh hồn khác mà tương tác với cõi thực có con người sẽ gọi là "ma", "hồn ma", "quỷ"; nhưng nếu các phần phi vật chất đó tương tác với cõi thực của con người theo tình cảm, theo trách nhiệm được giao của các tôn giáo thì lại gọi là "hồn", "linh hồn", "thánh", "thần", "thiên sứ". Phật giáo gọi linh hồn người mới mất là hương linh
Thực tế thì khi nói đến ma người ta chỉ nghĩ đến những vật thể phi hình dáng, khó làm hại người. Nhưng khi nói đến "quỷ", thì đó là một khái niệm đáng sợ. Trong truyện kể dân gian các nước thường lưu truyền những câu chuyện về quỷ từng giết và ăn thịt người rất hãi hùng dễ sợ, ma quỷ có thể nhập vào người sống...
Theo tín ngưỡng Việt Nam, trong con người có cái vật chất và tinh thần. Cái tinh thần trừu tượng, khó nắm bắt, nên người xưa đã thần thánh hóa nó thành khái niệm linh hồn, và linh hồn theo người Việt Nam và các nước Đông Nam Á tách ra làm 2 phần: hồn và vía. Người Việt cho rằng con người có 3 hồn, nhưng vía thì nam có 7, còn nữ có 9. Như vậy khái niệm ma, đơn giản chính là hồn và vía của con người.
Niềm tin vào ma
Không có cơ sở chính xác nào là có ma một cách chắc chắn và khoa học cho đến nay cũng chưa chứng minh hay bác bỏ hoàn toàn được. Nhưng tùy vào từng người, lứa tuổi, tôn giáo, chủng tộc mà họ tin là có ma hay không. Nói chung phụ nữ, trẻ em, người già, sống ở vùng nông thôn thì thường dễ tin là có ma hơn các vùng khác.
Cho đến nay, ma vẫn là bí ẩn đối với nhân loại, có những câu chuyện hư cấu về ma, nhưng cũng không thể kết luận được có phải hư cấu hay không. Sự bí ẩn của ma xuất phát từ giới hạn tri thức và hiểu biết của con người (nói chung) và các nhà khoa học (nói riêng).
Ma thường được miêu tả là một dạng người (mặc dù cũng hiếm khi đề cập tới ma động vật), nhưng miêu tả thông thường là "trắng bạc", "cái bóng lờ mờ", "nửa trong suốt", hay "tựa như sương mù", "đống đen thùi lùi". Ma không có cơ thể sống như con người. Xã hội của ma theo nhiều người là "âm phủ" còn chỗ ở của ma là cái mộ (sống cái nhà thác cái mồ) vì vậy họ xây dựng nhà mồ rất đẹp có nhiều nghĩa địa khang trang như một thành phố Nhưng ma cũng có thể vương vất ở những nơi tăm tối, vắng vẻ nơi có liên quan đến họ khi còn sống. Theo quan điểm một số người thì chỉ có người có "duyên" với linh hồn đó mới có thể nhìn thấy linh hồn hoặc chỉ những người có khả năng đặc biệt còn gọi là các nhà ngoại cảm là có thể thấy và tương tác với linh hồn hoặc ma. Nhiều người cho rằng ma có khả năng biết tất cả những gì người sống nghĩ, có khả năng biết được các việc đã, đang và sắp xảy ra như kết quả xổ số (số đề) hoặc có khả năng tác động lên thể xác, lời nói của người sống như hiện tượng lên đồng, tác động lên cảm quan người sống như dắt người sống đi lạc vào bụi, xúi người sống ăn đất mà tưởng ăn bánh hoặc ma có thể tác động lên vật chất như tạo ra tiếng động, rung cây, xô lệch bàn ghế...
Trong tín ngưỡng dân gian Trung Quốc, ma không có bóng và không được phản chiếu lên gương. Ngoài ra, đa số ma rất sợ ánh sáng Mặt Trời và các thần thánh. Do đó người ta thường dùng các loại bùa và dấu hiệu như bát quái, thánh giá, máu chó mực, củ tỏi, củ hành, cây dâu, cây đồng đình... để trừ ma. Tuy nhiên theo lời kể của một số người cho rằng họ đã từng thấy ma, các vật đó không tác dụng gì mà họ cũng chẳng giải thích được tại sao ma lại không biết sợ.
Ma ám ảnh hay hiện tượng dọa ma nhằm mưu đồ trục lợi hay dùng nỗi sợ của ma để phá án hay dùng để tra khảo phạm nhân trước kia hay hiện nay. Con người đã biết dùng nỗi sợ về ma một cách có ích như phá án trong các vụ án như: Bao Công hay các vụ án mạng hiện nay. Hay lợi dụng nỗi sợ về ma để trục lợi, biến tướng này sinh ra đồng bóng, nhập hồn hay cầu cơ mà ta gọi chung là mê tín dị đoan. Đây là một hiện tượng cần bài trừ.
Các loại ma
Tùy theo mỗi nền văn hóa mà ma cũng đa dạng.
Ở Việt Nam cũng có các huyền thoại về ma như ma da, ma le, ma xó, ma gà, ma lai, ma trơi, ma hời...
Ở Trung Quốc thì có các cương thi, các oan hồn, hồ ly, yêu tinh.
Ở phương Tây thì có ma sói, ma cây, ma cà rồng.
Ở Thái Lan có ma nước, ma vi tính,.v.v..
Ở Nhật Bản có ma gấu, ma sói, ma một mắt, ma cổ dài, ma dù, v..v..
Quỷ: là hồn kẻ tiểu nhân, kẻ dữ, hung ác, hoặc người chết oan hiện ra.
Ma gà: thứ ma hay theo những cô gái đẹp (theo quan niệm của dân tộc Tày – Nùng)
Ma xó: theo tục người Mường, khi có người chết, đem dựng đứng ở xó nhà, sau thành ma
Ma lai: thứ người ban đêm hóa ma đi ăn phần người khác, có nhiều truyền thuyết vể ma lai rút ruột, đầu...
Ma men: người say chết thành ma thường hay lôi cuốn người khác say sưa tới chết
Ma cà rồng: thứ ma thường hay nhập vào đi hút máu người khác
Ma thần vòng: ma những người thắt cổ chết (sau giục người khác tự tử chết như họ)
Ma trành: ma cọp dữ, thường tìm dẫn cọp bắt ăn người khác để nó được đầu thai...
Nghệ thuật sử dụng ma
Khả năng hiểu biết của con người về ma quỉ rất hạn chế, chủ yếu mang tích chất suy đoán, tưởng tượng. Các nhà cận tâm lý học có rất nhiều nghiên cứu về hiện tượng ma quỷ nhưng vẫn chưa có khẳng định khoa học nào.
Các thầy ngải dùng linh hồn, thường là chết oan, để trù ếm và luyện các loại ngải có tác dụng hại người.
Đa số các phim kinh dị đều dùng các yếu tố ma quái. Phim ma thường có những cảnh huyền bí, hay phản khoa học, và sự xuất hiện của ma thường kèm theo chết chóc. Truyện ma cũng thế.
Tiểu thuyết Liêu trai chí dị của Trung Quốc bao gồm cả ma thiện lẫn ma ác và ma mà giống hệt như người.
Ngành công nghiệp du lịch Anh dùng ma để thu hút du khách
Các giả thuyết khoa học
Ma có thể là do các sóng hạ âm gây ra, gió biển mạnh thổi nhanh dọc theo các hành lang và tháp canh của những lâu đài và biệt thự cổ tạo ra các sóng hạ âm được cho là nguyên nhân gây ra hiện tượng nghe tiếng ma ở các nơi này.
Các nhà khoa học còn có giả thuyết: "Mỗi con người chúng ta đều phát ra một từ trường có tần số dao động riêng, khi ta chết đi, nguồn sóng từ trường vẫn tồn tại. Khi có một ai đó có tần số phù hợp, sẽ kích thích từ trường này, làm cho người xung quanh nơi đó thấy lại những cảnh sinh hoạt trước đây của người chết
Ma trong nghệ thuật và lễ hội
Halloween là một ngày lễ của trẻ em,được tổ chức vào ngày cuối cùng của tháng 10, còn gọi là lễ hội Ma lộ hình. Thường vào ngày lễ này, người ta thường hoá trang mình vào những hình thù kì dị, ma quỷ hay mặt nạ dúm dó,...để doạ mọi người. Trong dịp lễ này, trẻ con thường mặc trang phục ma đến nhà của mọi người để xin kẹo. Tuy là một lễ hội ma, nhưng nó lại được nhiều trẻ em và các bậc phụ huynh yêu thích.
Lễ hội ma vùng Yashothon - Thái Lan.
Lễ hội ma tại Nhật Bản.
Lễ hội ma tại Hồng Kông.
Ma trong tác phẩm văn học
Harry Potter, trong series truyện này, ma xuất hiện nhiều, nhưng đặc biệt ở chỗ trong truyện, ma cũng là một nhân vật bình thường như bao người khác và không giống như tính chất của ma làm người ta sợ. Thực chất ma sống trong lâu đài chung với các học sinh và giáo viên.
Tây Du Ký của Ngô Thừa Ân: xuất hiện nhiều yêu tinh, ma quái
Liêu trai chí dị của Bồ Tùng Linh.
Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ
Lĩnh Nam Chích Quái
Các truyền thuyết, cổ tích: Con Rồng Cháu Tiên, An Dương vương xây thành, người lấy ma, con ma báo thù...
Văn học trung đại Việt Nam: Ở Việt Nam thời trung đại, thể loại này để lại nhiều tác phẩm nổi tiếng: Thánh Tông di cảo,; Công Dư tiệp ký; Truyền kỳ tân phả; Tân truyền kỳ lục (Phạm Quý Thích, thế kỷ XIX); …
Với hàng trăm truyện có sự tham gia của các yếu tố kỳ quái, hoang đường, … một số tiêu đề có thể kể đến: Chuyện Chức Phán sự đền Tản Viên, Chuyện yêu quái ở Xương Giang; Chuyện tướng Dạ Xoa (Truyền kỳ mạn lục – Nguyễn Dữ); Dì ghẻ bị quả báo; Khách chôn của (Nam thiên trân dị tập – Khuyết danh); Ma trành; Ma thắt cổ; Hài cốt nữ hiệp dưới gốc hồng mai (Vân nang tiểu sử - Phạm Đình Dục); Biết chuyện kiếp trước (Thoái thực ký văn – Trương Quốc Dụng); Thác oan (Vũ trung tùy bút – Phạm Đình Hổ); Kim quy hiến kế giết yêu tinh; … (Tân đính Lĩnh Nam chích quái)
Ma trong điện ảnh
Tuy ma làm đa số phải sợ nhưng con người lại thích những nỗi sợ như thế. Càng ngày, những bộ phim kinh dị càng được sản xuất nhiều để đáp ứng sự thích thú được cảm giác run sợ vì ma. Những bộ phim này có thể có cốt truyện ma ăn thịt người, ma hào hiệp, ma "có tình người" chuyên giúp đỡ người khác, ma hại người. Cũng có những bộ phim nói về ma nhưng theo thể loại hài.
Ma trong các bộ phim như Ghost House, The eyes, Hell... Theo lý luận của các bộ phim kinh dị của Mỹ thì ma là một loại xác sống chuyên đi ăn thịt người sau khi bị ăn thịt thì chính họ lại trở thành một xác sống khác và được gọi chung là ZOMBIE. Lí do vì sao có ZOMBIE là họ bị một loại virus gây nên ăn thẳng vào cơ thể nhưng không chết hoàn toàn mà vẫn tồn tại theo hướng khác bản năng và không còn tính người
Sau khi công chiếu vào ngày 18, tháng 10 năm 2002, bộ phim xếp thứ nhất tại Mĩ với doanh thu 15 triệu đô la.. Tổng doanh thu bộ phim đạt $249.348.933, là một trong những phim kinh dị thành công nhất mọi thời đại. Các nước khai thác yếu tố tâm lý sợ ma của con người mà cho ra đời khá nhiều bộ phim thu hút khán giả. Đặc biệt có nhiều bộ phim mang lại nhiều giải thưởng cao.
KẾTChuyện ma thời nay
Mới đây nhất, vào ngày rằm tháng giêng vừa rồi, tại miếu ở làng Vạn Phúc (làng lụa nổi tiếng ở Hà Đông, Hà Nội) đã xảy ra chuyện rắn nhập vào người khiến người đó có những hành động y như rắn. Chưa biết thực câu chuyện thế nào nhưng câu chuyện “thần xà” hiển linh đã được bàn tán khắp làng trên xóm dưới, thậm chí người ta còn mang cả chuyện này đến hỏi cả Ban quản lý di tích và Chủ tịch xã. Cũng không có lời khẳng định nào về việc có “thần xà” hiển linh nhưng người dân thì vẫn tin vào câu chuyện bị ma nhập và vẫn không ngớt bàn tán xôn xao.
Chuyện ở Phủ Giày, quê hương của Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Xế cửa phủ chính Tân Hương có một cây duối có tuổi thọ cũng vài trăm năm, gốc cây cũng đã cỡ hơn một vòng tay ôm. Vốn cây duối này trước nằm ở vườn phủ chính. Cách đây 4 năm xã có chủ trương mở rộng đường trước cửa phủ. Cây duối nằm trong lộ giới. Xã quyết định phải chặt đi. Nhưng cây cứng quá chặt mãi không được. Đơn vị thi công mang máy xúc đến đào gốc. Nhưng máy xúc cứ đến gần cây duối thì chết máy. Tối rồi, anh em đành nghỉ mai làm. Nhưng đêm hôm đó nhiều người nghe thấy tiếng kêu khóc văng vẳng từ cây duối vọng ra. Có người nằm mơ thấy hàng đàn ma quỷ đứng tụ xung quanh cây duối kêu khóc. Sáng ra, một anh thợ xây dựng xung phong trèo lên cây chặt bớt cành, vừa leo lên lưng chừng thân cây, chiếc thang chắc là thế bỗng nhiên gãy đôi, làm anh thợ lăn ra ngã. Kinh sợ, mọi người dành bỏ đi. Đến nay cây duối vẫn còn nguyên, nằm ngay ở lòng đường. Chuyện này đến bây giờ vẫn được bà con dân làng kể lại.
Ông Lý Trọng Vinh, Tổ trưởng Tổ dân phố số 1 Thị xã Lai Châu kể: “Ngày trước đa phần người dân khu phố này ở huyện Phong Thổ chuyển lên. Đó là vùng đất chứa đầy huyền tích và có rất nhiều… “ma cà rồng”. Vào một buổi tối, tôi cùng một người bạn đến thăm một gia đình gần nhà tôi. Ngày đó cả huyện Phong Thổ chưa có điện. Mẹ người bạn ngồi quay sợi bên cửa sổ. Vừa vào nhà ngồi chưa được ấm chỗ, người bạn của tôi đã đòi về. Tôi ú ớ không hiểu lý do vì sao, bỗng dưng người bạn đá vào chân tôi ra hiệu nhìn về bậu cửa. Không biết lúc đó có phải do men rượu phừng phừng trong người khiến tôi hoa mắt hay bởi ảo giác lạ lùng mà tôi thấy khuôn mặt người đàn bà đang ngồi quay sợi kia biến dạng như cái bơm”. Khi đó thần hồn nát thần tính, ông Vinh và người bạn kia chạy thục mạng một mạch về nhà. Câu chuyện đó xảy ra cách đây đã lâu nhưng bây giờ ông Vinh vẫn tin rằng có “ma cà rồng” đang sinh sống ở khu phố này. Ông Vinh quả quyết: “Nhiều người ở trong xóm này đã nhìn thấy “ma cà rồng” gây tâm lý hoang mang”.
Cả ba chuyện đều ghê ghê, nhưng không khó giải thích. Ấy vậy mà những người kể cho tôi thì tin lắm. Họ tin rằng ma đã hiện hình. Con người rất lạ, giữa thời buổi khoa học phát triển, con người đi vào vũ trụ như đi chợ nhưng vẫn tin có ma quỷ. Một điều tra xã hội học ở Mỹ khẳng định 37% người Mỹ tin có ma. Nếu điều tra ở Việt Nam chắc tỷ lệ còn lớn hơn. Ngày Tết nhìn hàng vạn người ngồi kín một đoạn đường Tây Sơn làm lễ giải hạn thì biết.
Nhưng Ma là gì?
Một phần khó khăn trong việc điều tra về ma là, hiện chưa có một định nghĩa thông dụng toàn cầu về việc ma là gì. Nhiều người tin, ma là linh hồn của những người chết vì lí do nào đó đã “lạc lối” khi đang trên đường sang thế giới bên kia. Trong khi đó, số khác lại quả quyết ma là các thực thể thần giao cách cảm can dự vào thế giới từ trí não của chúng ta.
Các nhà khoa học đã chỉ ra nhiều mâu thuẫn hiện hữu trong các quan niệm về ma. Ví dụ như, ma là hữu hình hay vô hình? Theo những người tin vào ma, chúng có thể di chuyển xuyên qua bất kỳ vật thể rắn nào mà không hề tác động đến nó hoặc có thể đóng sập cửa hoặc ném vật thể khắp phòng.
Hàng chục ngàn người trên khắp thế giới hiện có sở thích săn tìm ma, và theo thống kê của nhà nghiên cứu Sharon Hill thuộc trang Doubtful Newsblog, có khoảng 2.000 nhóm thợ săn ma nghiệp dư như vậy. Các thợ săn ma sử dụng nhiều phương pháp sáng tạo và đôi khi mơ hồ, bao gồm cả yếu tố tâm linh, để khám phá sự hiện diện của các linh hồn. Hầu như mọi thợ săn ma đều khẳng định hành động của họ mang tính khoa học và tỏ ra như vậy vì họ sử dụng thiết bị khoa học công nghệ cao, chẳng hạn như thiết bị đo bức xạ Geiger, máy dò điện từ trường (EMF), máy dò ion, camera hồng ngoại và micro siêu nhạy. Tuy nhiên, không có bất kỳ thiết bị nào trong số này từng được chứng minh đã thực sự phát hiện thấy ma.
Những người khác lại tiếp cận theo cách trái ngược, tuyên bố rằng, họ không thể chứng minh được sự tồn tại của ma đơn giản vì chúng ta hiện không có công nghệ phù hợp cho việc tìm kiếm và dò xét thế giới tâm linh. Dẫu vậy, điều này cũng không đúng: Hoặc ma tồn tại và xuất hiện trong thế giới vật chất thông thường của chúng ta (và do đó có thể được phát hiện và ghi lại bằng ảnh chụp, phim, video và đoạn ghi âm) hoặc không có thực. Nếu ma tồn tại và không thể phát hiện hoặc ghi lại bằng khoa học thì tất cả những bức ảnh, video và đoạn ghi âm tuyên bố là bằng chứng về ma chắc chắn không phải là ma. Với nhiều giả thuyết mâu thuẫn đến như vậy, không có gì ngạc nhiên khi biết rằng, bất chấp các nỗ lực của hàng ngàn thợ săn ma trên truyền hình và ở những nơi khác trong suốt nhiều thập niên qua, không có bất kỳ bằng chứng thuyết phục về ma được công bố.
Một quan điểm được đông đảo công nhận là, Albert Einstein đã đề xuất một cơ sở khoa học về sự tồn tại của ma: nếu năng lượng không thể được tạo ra hay phá hủy mà chỉ chuyển hóa từ dạng này sang dạng khác, điều gì xảy ra với năng lượng cơ thể của chúng ta khi chúng ta chết đi? Liệu chúng bằng cách nào đó có biến thành ma?
Bằng chứng về ma hiện nay chẳng khác gì cách đây một năm, một thập niên và thậm chí một thế kỷ. Sự thất bại trong việc tìm kiếm bằng chứng đáng tin cậy của các thợ săn ma được cho là do 2 nguyên nhân: Trước hết là do ma không tồn tại và các báo cáo về ma có thể được lí giải bằng tâm lý, sự ngộ nhận, lầm tưởng hoặc trò bịp bợm. Ví dụ việc ở Phủ giày là do có sự tập hợp của các sự việc ngẫu nhiên và do lòng tin vào sự thiêng liêng của Thánh Mẫu trong Phủ nên sinh ra những hoang tưởng ở một số bà con. Còn việc ở Lai Châu, chính GS Ngô Đức Thịnh, một nhà nghiên cứu văn hóa đã nói: “Đây là sự mê tín dị đoan thái quá của người dân. Có thể một ai đó do suy nghĩ nhiều đã mường tượng ra và kể cho người khác qua lời đồn thổi khiến cho ma mường tượng ấy trở nên ghê gớm”.
Về trường hợp thần xà nhập xác, cũng như nhiều trường hợp ma nhập, vong nhập, nhập hồn, khoa học đã làm rõ từ lâu. Ma, vong chỉ nhập vào người có thần kinh yếu, nói theo ngôn ngữ dân gian là yếu bóng vía. Phần lớn các nhà khoa học coi đó là một trường hợp bị phân ly nhân cách trong một điều kiện cụ thể, khi các yếu tố bên ngoài như cúng lễ, tác động cá nhân, xúc cảm mạnh dẫn đến sự phá vỡ sự đồng bộ của các hoạt động tinh thần có mức độ tích hợp cao. Kết quả là hoạt động sinh lý và nhận thức sẽ trở nên bất thường: người bị “ma nhập” đã phân ly thành một người khác. Thạc sĩ Nguyễn Mạnh Quân giải thích đó là hiện tượng bị ám thị mạnh khiến bộ não họ không kiểm soát được cơ thể nữa.
